W tym artykule skupię się na profesjonalnym wywiadzie wykorzystywanym do pisania biografii, prac naukowych, prezentacji oraz innych obszernych opracowań. Wywiad taki wymaga dużo większego nakładu pracy niż zwykłe spotkanie wsparte na na przykład uroczystości czy zdarzeniu okolicznościowym. Wykorzystując czyjeś słowa w pracy naukowej lub biografii trzeba je przygotować w zupełnie inny sposób niż spontaniczną rozmowę.

Przygotowanie się do wywiadu

Przygotowując się do wywiadu należy przede wszystkim opanować temat, który dotyczy zadawanych pytań. Najlepsze wywiady przeprowadzają Ci, którzy znają się na dziedzinie o którą pytają. Jeśli nie jesteś specjalistą, a Twój rozmówca będzie, wtedy musisz poświęcić wiele czasu na to, aby poznać temat o którym mówisz.

Przeprowadzając wywiad nie tyle musisz wiedzieć o co pytasz, ale rozumieć odpowiedzi na tyle, by móc zareagować w odpowiednim momencie na nowe informacje lub zaskakujące fakty. Niedoświadczony reporter często zadaje pytania bez względu na to jakie usłyszy odpowiedzi, a to najgorsze co możesz zrobić.

Znając już temat dogłębnie, dobrze jest przygotować pytania na papierze. Pytania te powinny być długie i wyczerpujące. Nie wystarczy na przykład zapytać twórcy gier komputerowych jaka jest przyszłość jego branży. Prawidłowe pytanie powinno zawierać w tym wypadku tezę, którą pytany będzie mógł rozwinąć. Tak więc w tym przypadku możemy zapytać w następujący sposób „Przyszłość gier komputerowych w dużym stopniu opiera się na rozwoju technologicznym. Wprowadzone technologie wirtualnej rzeczywistości okazały się ślepym zaułkiem, gdyż używane urządzenia powodują skutki uboczne dla zdrowia. Po graniu w wirtualnej rzeczywistości ludzie odczuwają bóle głowy oraz nudności. Skoro wirtualna rzeczywistość na razie nie zawojuje rynku, co stanowi najbliższą przyszłość gier komputerowych?”

Zauważyliśmy, że w tym długim pytaniu jest przynajmniej kilka pytań oraz refleksji, które mogą skłonić naszego rozmówcę do rozszerzenia swojej wypowiedzi. Pytamy tu o przyszłość gier komputerowych, jednak sugerujemy, że wirtualna rzeczywistość jest nieudaną próbą uzyskania coraz większego realizmu. Nasz rozmówca może może się z tym zgodzić lub nie, ale będzie zobligowany do tego, by zareagować. Prawdopodobnie odpowie, że się mylimy i wirtualna rzeczywistość jednak jest przyszłością gier komputerowych. Może jednak będzie zdania, że to tylko część ewolucji tej formy rozrywki.

Złożone pytanie jak widać powinno informować czytelnika o tym jakie poglądy ma pytający. Forma skomplikowanego wywiadu często zawiera także poglądy tego kto pyta, a nie tylko tego kto odpowiada. Taki wywiad staje się rozmową między reporterem, a osobą wypytywaną. Z rozmowy tej wynikają dodatkowe fakty.

Możemy na etapie projektowania wywiadu obrać zupełnie inną drogę. Zupełnie ukrywamy swoje poglądy na temat zagadnień o które wypytujemy. Takie podejście pozwala jednak wypowiedź dodatkowej głębi.. Prowadzący wywiad, staje się osobą anonimową, co w przypadku biografii może być niedobre dla powstającego tekstu.

Powiedzmy, że chcemy zrobić wywiad z dziadkiem, który służył w piechocie. Taki wywiad będzie dużo ciekawszy jeśli dodamy elementy związane z naszymi doznaniami i przeżyciami oraz przeżyciami innych znanych nam ludzi. Możemy zapytać bardzo prosto: „Powiedz mi proszę, jak to było, gdy wysłano Was na ćwiczenia do Moskwy?” Możemy zapytać jednak w taki sposób: „Pamiętam jak mama mówiła mi, że wszyscy się bardzo bali gdy posłano Cię na ćwiczenia do Moskwy. Sam podobno byłeś zdenerwowany. A Twój brat robił wszystko, byś jednak pozostał w jednostce. Opowiedz jak ty to widziałeś?”

Jak widzicie drugie pytanie zawiera więcej wątków osobistych łączących osobę pytaną z pytającym. Tak samo jak w pierwszym przypadku podpowiada pewne tematy ułatwiając ułożenie odpowiedzi, ale także skłania do dodatkowych refleksji, które są ważne w przypadku spisywania wspomnień rodzinnych.

Wybór pytań

Przygotowując profesjonalny wywiad należy uważać by każde pytanie lub grupa pytań miało jakiś wspólny element, odpowiadało na jeden konkretne zagadnienie. Wiele programów telewizyjnych opiera się na wywiadach, po których telewidz nie wie nic nowego. Nie potrafi czasem nawet odgadnąć jaka jest postawa ludzi wypytywanych wobec danego tematu.

Projektując wywiad pamiętaj, że nie ma nieciekawych ludzi, są tylko nieciekawe pytania. Aby wydobyć z kogoś informacje musimy poznać nie tylko jego zawód i temat rozmowy, ale też samego człowieka. Wiele wywiadów opiera się na wspólnych zainteresowaniach. Dziennikarz sportowy wypytuje gwiazdę piłki nożnej o jego plany na przyszły sezon, ale jednocześnie wie, że w tym samym czasie urodziło mu się dziecko, lub rozpoczął studia na wydziale ekonomii. Takie dodatkowe informacje zawsze pomagają przy każdego rodzaju spotkaniach, ale mogą też otworzyć nowe możliwości dla zdobycia ciekawych informacji od pytanego.

Być może nasz twórca gier komputerowych jest jednocześnie fanem motoryzacji i to powoduje, że produkowane przez jego firmy gry opierają się na czymś związanym z samochodami. Im więcej osobistych wątków potrafimy znaleźć tym wywiad będzie bogatszy i bardziej interesujący dla czytelnika.

W przypadku wywiadu ściśle powiązanego z nauką np. Do prezentacji na wykład, osobiste wątki mogą okazać się pułapką, więc trzeba uważać o co pytamy. Wyobraźmy sobie, że nasz profesor statystyki jest homoseksualistą. Czy zadać mu pytanie dotyczące życia homoseksualistów w Polsce w czasie wywiadu dla naszego uczelnianego portalu? O tym decyduje wyłącznie pytający. W dużej mierze zależy to od tematu wywiadu.

Przygotowanie osoby z którą chcemy przeprowadzić wywiad

W pierwszym rozdziale opisałem wywiad z perspektywy osoby, która go przeprowadza. To tylko jedna ze stron jakie biorą w nim udział. Równie ważne jest przygotowanie osoby z którą wywiad taki chcemy przeprowadzić. Można obrać tutaj różne drogi, ale najbardziej skuteczną metodą jest wcześniejsze poinformowanie o co dokładnie będziemy pytali.

Ogólnie przebiega to tak, że szczegółową listę pytań przesyłamy do osoby, którą jesteśmy zainteresowani. Osoba taka powinna mieć przynajmniej kilka dni na ułożenie odpowiedzi oraz zastanowienie się nad zagadnieniami, które chce lub nie chce poruszyć.

Pamiętajmy, że przeprowadzamy wywiad, który będzie opisany w gazecie lub przedstawiony na YouTubie, więc przesłanie szczegółowych pytań umożliwi ułożenie jak najbardziej merytorycznych odpowiedzi. Nawet najbardziej doświadczony profesor będzie miał trudność z odpowiedzią bez przygotowania na bardzo skomplikowane tematy, więc im więcej damy mu czasu tym więcej wartościowych informkacji uzyskamy

Często zanim przeprowadzimy wywiad, dobrze jest przeprowadzić kilka podejść próbnych. Wysyłamy pytania, analizujemy razem odpowiedzi, potem dokładamy pytania lub odejmujemy te, które z jakiegoś powodu uznaliśmy za niepotrzebne.

To pytający ma kontrolę nad wywiadem, ale od wypytywanego zależy to w jakim kierunku ten wywiad się potoczy. Jeszcze raz podkreślam, że nie mówię tu o wywiadach z politykami, ani gwiazdami show biznesu, polegających na tym aby ich zaskoczyć. Wywiad wykorzystywany w pracy naukowej lub biografii musi zawierać merytoryczne fakty, a więc nie może zaskoczyć nikogo. Chcemy się dowiedzieć konkretnych informacji i przedstawić je czytelnikowi. Nie szukamy sensacji ani nie chcemy urazić osoby, z którą się spotykamy.

Przeprowadzenie wywiadu

Przeprowadzenie wywiadu może być już zaledwie formalnością, gdy dokładnie przejdziemy dwa pierwsze etapy opisane powyżej.Jeśli jesteśmy dobrze przygotowani, a także przygotowaliśmy tego kogo będziemy pytać samo przeprowadzenie wywiadu powinno już pójść gładko. Jednak i tutaj są pewne trudności, które mogą sprawić, że nasza praca pójdzie na marne.

W dzisiejszych czasach wywiad można przeprowadzić w dowolny sposób. Praktycznie te same informacje uzyskamy kontaktując się twarzą w twarz, jak korzystając jedynie z telefonu. Niektórzy wolą kontakt bezpośredni, gdyż pozwala on uzyskać dodatkowe informacje na przykład wynikające z mowy ciała. Najlepsze gazety stosują wciąż taką formę kontaktu. Wysyłają swoich przedstawicieli nawet na drugi koniec świata, po czym spisują odpowiedzi już na umówionym miejscu.

Trudno powiedzieć czy jest to dobre czy złe. Student przecież nie pojedzie do drugiego miasta po to żeby się spotkać z jakimś naukowcem, trzeba namówić go na inną formę kontaktu. Bywa z tym czasem trudno. Pisząc biografię zauważyłem, że ludzie starsi mają w większości jakiś podświadomy lęk przed nagrywaniem ich na nowoczesne media. O wywiadach telefonicznych z dziadkiem nie ma mowy. Najlepiej spotkać się twarzą w twarz ukrywając wszelkie urządzenia elektroniczne.

To wbrew pozorom bardzo istotne i może wpłynąć na całą zawartość wywiadu. Jeżeli ktoś czuje się mniej swobodnie będąc filmowanym, należy nagrywać wyłącznie jego głos. Jeżeli i to mu przeszkadza, pozostają notatki, ale nigdy nie możemy wykorzystywać technologii bez czyjejś woli.

Zupełnie czym innym jest rozmowa z rodziną przy stole, a zupełnie próba pozyskania informacji do biografii. Wiele osób jest bardzo chętnych do współpracy, dopóki nie staną przed mikrofonem. Nagrywanwe wypowiedzi stają się niespójne, a nasi bohaterowie sami myślą wyłącznie o tym, jak przerwać wywiad.

Przeprowadzenie wywiadu musi być zawsze na warunkach pytanego, a nie osoby, która pyta. To od przygotowującego wywiad zależy forma w jakiej będzie on przedstawiony, ale forma ta musi być zgodna z oczekiwaniami osoby, której wiedzę chcemy wykorzystać. Wielu ludzi nie chce być fotografowanych, dla innych fotografia może być powodem dla którego udzielają wywiadu. Na przykład uczestniczki konkursu Miss Polonia na pewno chciałby aby do ich wypowiedzi dołączyć zdjęcia, ale policjant, czy komornik może być temu bardzo przeciwny..

Przeprowadzając rozmowę według scenariusza trzeba być przygotowanym na nagłe zwroty akcji. Nawet przygotowane wcześniej pytania i odpowiedzi mogą okazać się zupełnie nieprzydatne już w trakcie przeprowadzenia wywiadu. Ma to szczególne znaczenie w pozyskiwaniu informacji od rodziny sportowców, lub gdy chcemy poznać czyjś życiorys bardziej dogłębnie. Opowiadanie o swoim życiu to duży wysiłek. Nawet spodziewając się pytań można czasem zagubić się w odpowiedziach, zależy to w dużej mierze od nastroju wywiadu.

Nastrój wywiadu

Na ndobry nastrój podczas wywiadu możemy liczyć, gdy temat jest swobodny czyli zawiera informacje dotyczące jakiś luźnych treści. Zupełnie inny będzie wywiad dotyczący sukcesu w zawodach sportowych, a zupełnie inny na przykład na temat służby w oddziałach stacjonujących w byłej Jugosławii. Wielu niedoświadczonych reporterów zapomina o tym właśnie fakcie.

Jak już mówiłem wcześniej samo przeprowadzenie wywiadu jest dla niektórych osób bardzo krępujące. Mimo, że w trakcie przygotowań byli bardzo skłonni do współpracy, sam wywiad nie wychodzi już tam dobrze, obie strony są spięte i panuje atmosfera nerwowości. Ważna jest tu osoba wcielająca się w prowadzącą wywiad. To po naszej stronie powinna być inicjatywa i to my powinniśmy zachęcać pytanego do aktywnego udziału w przeprowadzanym przedsięwzięciu.

Spraw by wywiad był ważnym wydarzeniem w jej życiu.. Dopilnuj żeby poczuła się ważna i doceniana. To pomaga przy każdej biografii, a nawet wypytując znajomego profesora, także może wpłynąć pozytywnie na ostateczny rezultat. Słuchaj i nie przerywaj. Mów dopiero wtedy, gdy jest po temu okazja. Wczój się w rolę osoby po drugiej stronie mikrofonu.

Nie płacz kiedy jest smutno, ale jednak pozwalaj się wypłakać komuś, kto tego potrzebuje. W dobrym wywiadzie pytający i pytany się uzupełniają, nie są dla siebie wrogami. Wszelkie emocje często skutecznie blokują możliwość dotarcia do istotnych faktów. Spisując losy weterana wojennego warto podzielić wywiad na kilka spotkań. W czasie jednej sesji często nastrój staje się tak przygnębiający, że nie sposób dokończyć rozmowy.

Odpowiadanie płynne i spójne jest bardzo trudne. Naprawdę niewielu ludzi potrafi to robić. Nie wytykaj błędów gramatycznych, ortograficznych, czy merytorycznych. Staraj się uzyskać jak najwięcej konkretów, które będziesz mógł przedstawić na papierze. Nie rób tego jednak za wszelką cenę.

Redagowanie wywiadu

Redagowaniew jest jednym z najbardziej istotjtnych elementów prowadzących do ukończenia całości pracy. Właśnie na tym etapie możemy popełnić najbardziej kluczowe błędy. Często w wypadku ludzi nieprzyzwyczajonych do tego typu sytuacji trzeba skorygować wypowiedzi tak, by dało się je przedstawić na publicznym forum. Redakcja nie powinna być zbyt głęboka, by nie zatracić osobowości autora.

Pisałem wcześniej, że osobowość, a może bardziej wymiar ludzkich emocji jest ważną częścią każdego spotkania, w tym także spotkania formalnego. Przeprowadzając wywiad z szefem firmy budowlanej nie spodziewaj się literackich wypowiedzi i metafor, wię podczas redagowania nie możesz zmieniać treści w sposób niepasujący do autora.

Na tym etapie prac czeka cię naprawdę trudne zadanie. Z tej samej wypowiedzi można zazwyczaj wyciągnąć kilka różnych wniosków, a nawet przedstawić kilka różnych postaci. Twój wywiad powinien być zgodny z tym co ustaliliście w pierwszym etapie. Jeżeli robisz go z żołnierzem, prawdopodobnie chce on wyjść na twardego i niezłomnego wojownika, a nie przestraszonego młodzieńca, który podąża jedynie za głosem dowództwa.

Zwróćmy uwagę na na przykład taką wypowiedź: „Ja i mój oddział zostaliśmy opuszczeni w środku lasu i wtedy właśnie zaczęły się problemy”. Kontekst tej wypowiedzi i jej dalszy ciąg jest właściwie nieistotny, gdyż z tego tylko zdania można przedstawić dwóch zupełnie różnych ludzi.

Skoro zostali opuszczeni przez dowództwo, bądź inne jednostki oznacza to, że popełniono jakiś błąd, a skoro popełniono jakiś błąd, można przypuszczać, że nasz bohater jest nie do końca profesjonalistą i w tym kontekście można przedstawić całą jego postać. Z drugiej strony, to jedno zdanie może świadczyć o zaangażowaniu, odwadze i determinacji bohatera. Zostali opuszczeni przez innych, mimo tych okoliczności poradzili sobie i wyszli z tego cało”. Interpretacja zależy głównie od osoby redagującej wywiad.

Przytaczając wypowiedzi dosłownie także można wytworzyć obraz danej osoby. Przedstawić biznesmena jako egoistycznego i bezdusznego kapitalistę, albo osobę, która radzi sobie z konkurencją na bardzo trudnym rynku. Niedoświadczony student bądź osoba chcąca napisać biografię, bardzo często popełnia błąd polegający na nakreśleniu postaci niezgodnie z jej oczekiwaniami. Jest to jeden z głównych powodów nieudanego wywiadu

Zawsze po zakończeniu redakcji tekstu, który zamierzasz wykorzystać, prześlij go do osoby zainteresowanej. Możesz nawet przesłać go do kilku osób, gdyż każda z nich prawdopodobnie wyczyta z wywiadu coś innego. Czasem będzie to coś, co nie do końca jest zgodne z Twoimi założeniami, wtedy będziesz mógł skorygować powstałe w trakcie pracy błędy.

Przykłady profesjonalnych wywiadów

YouTube – Astrofaza
O kosmitach na poważnie, dr Leszek Błaszkiewicz – BS3S #8

Książka Ayn Rand
Answers
Pierwsze wydanie: 2005
Autor: Ayn Rand
Gatunek: Biografia
Redaktor: Robert Mayhew

Auror: Marcin Paweł Panek
Fotografia: Marcel Zaborski